O‘simliklarning hayotiy elementlari: tuproq va tabiatdagi muvozanat
Yer yuzida 92 ta tabiiy kimyoviy element mavjud bo‘lib, ulardan faqat 18 tasi o‘simliklar uchun hayotiy ahamiyatga ega. Ushbu elementlar o‘simliklarning sog‘lom o‘sishi, hosildorlikni oshirish va ekologik muvozanatni saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Mazkur elementlardan 15 tasi tuproq orqali o‘simliklarga yetkazib beriladi, uchta element esa (uglerod, vodorod, kislorod) suv va havodan olinadi. Bu elementlarning muvozanati o‘simliklarning yashash uchun zarur bo‘lgan moddalarni sintez qilishida hal qiluvchi ahamiyatga ega.
O‘simliklar uchun zarur bo‘lgan asosiy elementlar
Makroelementlar
➖Azot (N) – yashil barglar va oqsillar sintezi uchun zarur.
➖Fosfor (P) – ildiz rivojlanishi va energiya almashinuvida muhim.
➖Kaliy (K) – o‘simliklarning stressga chidamliligi va suv balansini saqlashda yordam beradi.
➖Kaltsiy (Ca) – hujayra devorlarini mustahkamlaydi.
➖Magniy (Mg) – xlorofill tarkibida ishtirok etib fotosintez uchun asosiy ahamiyatga ega.
➖Oltingugurt (S) – oqsil va fermentlar tarkibiga kiradi.
Mikroelementlar
➖Temir (Fe) – xlorofill hosil bo‘lishi va ferment faolligi uchun zarur.
➖Marganes (Mn) – fermentlar uchun katalizator sifatida ishlaydi.
➖Sink (Zn) – o‘simliklarning gormon ishlab chiqarishi va o‘sishida ishtirok etadi.
➖Boron (B) – gul changining o‘sishi va urug‘ hosil qilishda yordam beradi.
➖Mis (Cu) – o‘simlikning energiya almashinuvida muhim rol o‘ynaydi.
➖Molibden (Mo) – azotni o‘zlashtirish jarayonida yordam beradi.
Azot yetishmasligi barglarning sarg‘ayishi va o‘sishning sekinlashuviga olib keladi. Fosfor yetishmovchiligida ildizlar yaxshi rivojlanmaydi, o‘simlik stressga chidamsiz bo‘ladi. Tuproqdagi pH darajasi o‘simliklar elementlarni o‘zlashtira olishiga kuchli ta’sir qiladi. Masalan, kislota ko‘p bo‘lsa, fosfor va magniy o‘zlashtirilishi qiyinlashadi.
Suv va havodan olinadigan uglerod, vodorod va kislorod fotosintez jarayonida asosiy manba hisoblanadi. Qaysi element yetishmasligini aniqlash orqali aniq va muvozanatli o‘g‘itlashni ta’minlash mumkin. Ushbu bilimlar nafaqat tuproq unumdorligini oshirish, balki barqaror dehqonchilikni yo‘lga qo‘yishda ham asosiy vositadir.
